Co wpływa na jakość powietrza w mieście? Jakie dane możemy z niego wyczytać? Jak pogoda wpływa na powietrze i zapachy, które w nim się unoszą? O tajnikach powietrza, którym oddychamy w mieście rozmawiamy z Michaliną Bielawską, p.o. dyrektor Fundacji „Agencja Regionalnego Monitoringu Atmosfery Gdańsk-Gdynia-Sopot” .
Powietrze jak dla nas czymś naturalnym. Na co dzień nie zastanawiamy się, że nim oddychamy.
A co ono i jego jakość może nam powiedzieć?
Jakość powietrza to pojęcie kompleksowe, określające stopień jego zanieczyszczenia na danym obszarze, które jest zależne od podstawowych czynników — od tego, jakie występują emitory, ile ich jest i jak są rozmieszone w terenie oraz od występujących w danym czasie warunków pogodowych.
Jakość powietrza tak naprawdę mówi o tym, co się dzieje dokładnie w tym momencie na danym obszarze. Duży wpływ mają na niego poza emisją również warunki pogodowe, które mogą sprzyjać dobrej jakości powietrza, albo wręcz mogą nasilać jego złe parametry.
Czy jakość powietrza ma wpływ na intensywność zapachów?
Jakość powietrza może mieć częściowy wpływ na intensywność zapachów. Dlaczego częściowo? Część z substancji obecnych w powietrzu ma taką charakterystykę chemiczną, że nie będziemy odczuwać ich zapachu, a są i takie, które nawet w niskim stężeniu będą bardzo dobrze wyczuwalne. Jest to proces złożony, w którym znaczenie mają i warunki pogodowe, jak i ilość substancji o oddziaływaniu zapachowym. Są takie substancje, których zupełnie nie czujemy, ale ich wysokie stężenia mogą na nas oddziaływać. Są też takie, które mają stosunkowo niskie stężenia, a my będziemy je silnie czuć. Dla przykładu takimi substancjami, które wyczuwamy nawet przy niskich stężeniach są siarkowodór czy merkaptany, które mogą powstawać przy składowiskach odpadów.
Jakie zapachy możemy odczuwać mieszkając w mieście?
To mogą być bardzo różnorodne zapachy, ponieważ miasto jest miejscem, w którym prowadzone są różne działania. Zapachy towarzyszą działalności człowieka w wielu obszarach. W życiu codziennym produkujemy je nawet nie zdając sobie z tego sprawy np. podczas jazdy samochodem czy ogrzewania budynków. Przede wszystkim ich źródłem mogą być działające na terenach miejskich różnego typu zakłady przemysłowe, też mogą generować złowonne zapachy, np. oczyszczalnie ścieków, kotłownie, zakłady produkujące płyty meblowe czy pasze.
Uciążliwa może też być niska emisja, czyli paleniska domowe. Używanie różnych paliw stałych oraz niestosowanie odpowiednich warunków spalania, też może wpłynąć na odczuwanie zapachów, szczególnie jeżeli mamy dużo kominów na małym obszarze.
Tak może być również w przypadku występowania intensywnego ruchu samochodowego, szczególnie kiedy samochody stoją w korkach na ulicach. Wówczas emitowanych jest wiele różnorodnych substancji. To też jesteśmy w stanie wyczuć.
Innym źródłem zapachów mogą być tereny podmiejskie, na których hodowane są zwierzęta i uprawiane jest rolnictwo. Te zapachy mogą być również odczuwane na przyległych terenach miejskich.
Wygląda więc na to, że tych zapachów w mieście mamy całkiem sporo. Czy są jakieś przepisy regulujące ich kwestie?
Prawnie nie mamy jeszcze uporządkowanej kwestii odorowej. Nie mamy ustawy odorowej ani rozporządzenia, które mówiłoby nam, jakie powinny być poziomy odniesienia. To nie zmienia faktu, że powinniśmy pochylić się nad problemem uciążliwości zapachowej. Dobrze jest w tym kontekście uświadamiać mieszkańców. Nasza fundacja zachęca mieszkańców, aby na bieżąco sprawdzali jakość powietrza oraz prognozę pogody. To naprawdę jest ważne i warto wiedzieć, jak jakość powietrza wpływa na nasze zdrowie w określonym czasie.
Wspominała Pani o tym, że pogoda odgrywa również ważną rolę w kontekście jakości powietrza. Jakie zjawiska pogodowe mogą mieć wpływ na odczuwanie powietrza, teraz na przełomie lata i jesieni?
Jest to czas, gdy z jednej strony mamy jeszcze dni typowe dla lata z wysokimi temperaturami, nawet rzędu 25 stopni i więcej, a z drugiej strony — często w nocy występuje już znaczne wychłodzenie. Powoduje to dużą różnicę temperatur pomiędzy dniem, a nocą, co skutkuje wysoką amplitudą dobową. A ta może wpływać na wielkość emisji określonych substancji oraz na ich rozprzestrzenianie się. To też czas gdy zdarzają się już pojedyncze dni pochmurne i z opadami, czyli zaczyna się już jesień.
A jak te amplitudy, o których Pani mówi wpływają na rozprzestrzenianie się substancji. Czy duża różnica temperatur to ułatwia?
Warunki pogodowe mogą wpływać w sposób korzystny, niekorzystny lub mogą być obojętne.
Wysoka różnica temperatury, szczególnie właśnie podczas wychłodzenia w godzinach nocnych, może prowadzić do niekorzystnych warunków meteorologicznych i powstawania m.in. zjawiska inwersji temperatury. W wyniku silnego wychłodzenia podłoża następuje wtedy wzrost temperatury wraz z wysokością, zamiast spadku, jak jest normalnie. W konsekwencji występowania inwersji temperatury, zahamowane są ruchy pionowe powietrza. A to oczywiście sprzyja kumulacji zanieczyszczeń. A co za tym idzie ich większego odczuwania.
W zależności od tego, jakie mamy źródła emisji na danym obszarze oraz jak długo będą panować warunki inwersyjne, może wystąpić kumulacja zanieczyszczeń. Jeżeli jeszcze część tych substancji będzie mieć charakter odorowy, to może to wpływać na intensyfikację uciążliwości zapachowych w mieście.
Jak ukształtowanie powierzchni i pogoda ze sobą współgrają? Czy to jak ukształtowany jest teren ma jakieś znaczenie w kontekście zapachów?
Oczywiście. Oba czynniki są bardzo istotne w całym procesie rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń powietrza, w tym także zapachów. Jeżeli chodzi o ukształtowanie powierzchni bardzo niekorzystnym elementem krajobrazu są wszelkiego rodzaju obniżenia, czyli np. niecki i doliny. W tych właśnie miejscach zanieczyszczenia mają naturalną predyspozycję do dłuższego przebywania i z większą trudnością ulegają dyspersji z takiego obszaru. Zdecydowanie lepszym terenem jest płaski teren otwarty, gdzie mamy najłatwiejszą drogę rozprzestrzeniania zanieczyszczeń we wszelkie możliwe strony.
Ważny jest również stopień gęstości zabudowy mieszkalnej. W takich miejscach będą kumulować się zapachy, które będą bardziej uciążliwe dla okolicznych mieszkańców.
Ukształtowanie terenu jest naturalnym czynnikiem, czy są jakieś inne czynniki, które wpływają na odczuwane zapachy?
Drugim czynnikiem, który też występuje na danym terenie, to określone warunki pogodowe. Będą one albo łagodzić uciążliwości, albo sprzyjać ich kumulacji.
Czynnikiem zdecydowanie pozytywnym jest występowanie wiatrów wiejących z dużą prędkością w określonym kierunku. Taki wiatr ułatwia oczyszczenie powietrza i przeniesienie występujących zanieczyszczeń na inne obszary. Są też inne czynniki, jak np. wszelkie opady atmosferyczne, które bardzo pozytywnie wpływają na krótsze przebywanie zanieczyszczeń w powietrzu i usuwanie ich
z atmosfery przez depozycję mokrą.
A jak jest Gdańsku? Z którego kierunku najczęściej wieje wiatr?
Dominującym kierunkiem wiatru jest zachodni. U nas występuje przewaga sektora zachodniego, czasami z udziałem południowo lub północno-zachodniego. Połączenie dominującego sektora wiatru oraz bliskiej zabudowy mieszkalnej może wpływać na to, że mieszkańcy będą się skarżyć czy to na uciążliwości zapachowe, czy ogólnie na występowanie wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń powietrza.
Fundacja „Agencja Regionalnego Monitoringu Atmosfery Gdańsk-Gdynia-Sopot”
prowadzi pomiary stanu zanieczyszczeń powietrza na terenie aglomeracji trójmiejskiej wraz z działalnością informacyjną i edukacyjną od ponad 20 lat. Fundacja została założona została przez Gminy Gdańsk, Gdynię, Sopot i Tczew oraz spółkę Nederpol w roku 1993 dla utworzenia sieci monitoringu regionalnego. Monitoring powietrza atmosferycznego oznacza bezpośrednie pomiary powietrza w różnych punktach, wybranych jako reprezentatywne dla jakości powietrza.. Obecnie w sieci pomiarowo-informacyjnej ARMAG funkcjonuje 8 stacji zlokalizowanych na terenie aglomeracji trójmiejskiej .Ważnym elementem działalności jest dostarczanie rzetelnej informacji o aktualnym stanie powietrza i publikowanie ich na stronach internetowych: https://armaag.gda.pl/ i https://airpomerania.pl/ .
Michalina Bielawska– w kilku słowach o sobie
Pracę zawodowa w monitoringu powietrza rozpoczęłam pod koniec 2005 zaraz po studiach na stażu w Fundacji ARMAG. Podczas swojej pracy rozwijałam umiejętności i wiedzę w zakresie ochrony powietrza na różnych stanowiskach od stażysty po głównego specjalistę ds. analiz
i prognoz po pełnienie p.o. dyrektora Fundacji ARMAG od lipca bieżącego roku.
